Bodrum Kalesi
Iki liman arasinda kayalik bir alan üzerinde kurulmustur. Antik çagda önce ada olan bu alan sonralari anakaraya baglanarak yarimada seklini almistir.
1406 – 1523 tarihleri arasinda insa edilen St. Jean Sövalyeleri’nin kalesi, kare planli, 180 x 185 m. ölçülerindedir. Iç kale içinde degisik ülke adlari verilmis kuleler bulunmaktadir. En yüksek kule deniz seviyesinden 47.50 m. yükseklikteki Fransiz Kulesi’dir. Bu kuleden baska; Italyan, Alman, Yilanli ve Ingiliz kuleleri de bulunmaktadir. Kalenin dogu duvari disinda kalan bölümleri çift beden duvarlari olarak takviye edilmistir. Iç kaleye 7 kapi geçilerek ulasilir. Kapilar üzerinde armalar bulunmaktadir. Armalar üzerinde haçlar, düz veya yatay bantlar, ejder ve aslan figürleri bulunmaktadir. Iç kalede Sapelin alti dahil olmak üzere 14 sarniç vardir. Kale korugani, çiftli duvarlararasi su hendegi, asma köprü, kontrol kulesi, II. Mahmut tugrasi kalenin göze çarpan yerlerindendir.
Bodrum Kalesi, 19. yüzyil sonunda kalenin hapishane olarak kullanildigi dönemde bir hamam yapisi ile Osmanli niteligi kazanmistir. Kale bugün Sualti Arkeoloji Müzesi olarak kullanilmaktadir. Müze kolleksiyonlarinda bulunan eserler Türk hamami, Amphora sergilemesi, Dogu Roma Gemisi, Cam Salonu, Cam Batigi, Sikke ve Mücevherat Salonu, Karyali Prenses Salonu, Ingiliz Kulesi, Iskence ve Katliam Odalari ve Alman Kulesi’nde sergilenmektedir. Ayrica, 33.5 dönüm genisligindeki bir arazi üzerine kurulmus olan kalede açik mekanlarda da eser sergilemesi yapilmaktadir.
Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi
1995 yilinda Avrupa ‘da Yilin Müzesi Yarismasi “Özel Övgü” ödülünü almistir. Müzede yasayan müzecilik anlayisi içinde modern sergilemelerden örnekler görmek mümkündür.
CAM BATIGI
Sualti Arastirma Enstitüsü (INA) Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi ile birlikte Türkiye’nin güney kiyilarinda bir dogal koy olan Serçe Limani’nda 1977 – 1979 yaz aylarinda Ortaçag’a ait bir batikta sualti kazisi yapmistir.
Fatimiler tarafindan yönetilen Suriye’nin güney kiyilarindan M.S. 1025 yillarinda yelken açan tekne çesitli yüklerin yanisira üç ton agirliginda külçe, kirik cam ve mamul cam tasimaktaydi. Cam külçeler Bizans Imparatorlugu’nun sinirlari içinde bulunan büyük olasilikla Kirim ya da Asagi Tuna yöresindeki küçük bir cam atölyesine sevkedilmekteydi.
Iki Latin yelkenle yol alan yaklasik 16 m. boyundaki bu tekne nehir seyrine de çok uygun alti düz bir yapiya sahiptir. Karinasi saglam kalmamasina ragmen, gemi yapim tarihi yönünden büyük önem tasiyan arkeolojik bir bulgudur. Tekne tasariminda kullanilan geometrik formüllere göre modern yapim teknigi ile insa edilmis en eski örnektir.
Serçe Limani batigindan çikartilan Islam cami, seramigi ve madeni eserleri ayni döneme ait en büyük buluntu toplulugudur.
Bu derleme, diger Ortaçag Islam kazilarindan elde edilen benzer esyalarin tarihlerinin daha dogru saptanmasina katkida bulunmakta ve Islam Sanati tarihindeki belli basli bir döneme bakis açisina yeni görüsler getirmektedir
BODRUM SUALTI ARKEOLOJI
MÜZESI TICARI AMPHORALARI
Müzedeki ticari amphoralarin büyük bir bölümü sualti buluntusudur. Bu amphoralar Bodrum’un süngercilik merkezi olmasi nedeniyle, sünger avlamak için su altina dalan süngerciler ve kangavacilar tarafindan çikarilarak müzeye armagan edilmistir. Bunlarin yaninda Sualti Arkeoloji Enstitüsü (INA)’nün yaptigi sualti kazilarindan gelen amphoralar da bulunmaktadir. Bu kazilar, M.Ö. 1200 Gelidonya Burnu Batigi, M.S. IV. yüzyil ve M.S. VII. yüzyil Yassiada Batiklari, M.S. XI. Yüzyil Serçe Limani Cam Batigi, M.Ö. III. yüzyil Hellenistik Batik ve M.Ö. XIV. yüzyil Kas Batigi kazilaridir.
Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi’ndeki ticari amphoralar, dünyanin en büyük amphora kolleksiyonudur. Degisik kökenli amphoralarin ancak onda biri, asagi avlu sundurmasinda, yasayan müzecilik anlayisina uygun olarak sergilenmistir. Müze kolleksiyonunda bulunan en eski amphoradan (M.Ö. 1400), 1992 üretimi testiye kadar pek çok amphoranin nasil tasindigi, ne tasindigi, ne tasidigi, gemilere istiflenis biçimi, tablolarla desteklenerek gösterilmistir. Sergilemenin sonunda bir Ortaçag Cam dükkani bulunmaktadir. Avluda mozaik ve kuyu vardir. Burada zaman zaman Roma dönemi giysili kisiler dolasmakta ve hediyelik esyalar satilmaktadir.
KARYALI PRENSES
1989 yili Nisan ayinda, Bodrum girisinde, temel kazisi sirasinda bir mezar odasi bulunmus ve Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi uzmanlarinca açilmistir. Mezar odasi içinde günümüze kadar hiç soyulmadan gelen bir lahit ortaya çikarilmistir. Mezar odasiyla lahit arasinda siyah sirli yonca agizli bir kap (Oinochoe) bulunmustur. Üç kadeh (60 cc.) sarap alabilen bu sürahi, muhtemelen ölen kisinin en sevdigi kaptir. Lahit kapagi yüzlerce kisinin gözü önünde kaldirilmistir. Oldukça iyi durumdaki bir iskeletle karsilasilmistir. Altin taç, iki altin kolye, altin elbise süsleri, üç yüzük ve iki bilezik bulunmustur. Lahit buluntulari göz kamastirici niteliktedir. Paleoantropologlarca kemikler üzerinde yapilan inceleme sonucunda, iskeletin birden fazla dogum yapan bir kadina ait oldugu anlasilmistir. Kadinin 40 yaslarinda öldügü sanilmaktadir. Buluntular, M.Ö. 360 – 325 yillarina tarihlendirilmektedir. Ölü topraginin elenmesi sirasinda findik faresine ait kemikler bulunmustur. Bu da Prenses’in son ziyaretçisinin lahte girdikten sonra çikamayan bir fare oldugunu göstermektedir. “Karyali Prenses” diye adlandirdigimiz bu soylu kisinin Hekatomnos sülalesinin bir üyesi oldugu sanilmaktadir. Karya Satrabi Mavsolos, M.Ö. 355’te Milas Labranda kutsal kentinde bir sölen evi (Andron) yaptirmistir.
Prenses’in burada düzenlenen bayramlara katildigi düsünülmektedir. Karyali Prenses, Mavsolos sölen evi benzeri bir salonda, lahit buluntulari ve yeniden canlandirilmis yüz görünümüyle sergilenmektedir. Yüz yapim islemine kafatasinin alçidan kalibi alinarak baslanir. Elde edilen alçi kalip üzerindeki belirli noktalara igne çubuklar batirilir. Bu çubuklar bulunduklari noktalardaki yumusak dokularin maksimum kalinliklarini gösterir. Yüzün bütün özellikleri, kafatasinin anatomik yapisina göre; kil ile önce kaslar, sonra bunun üzerine yumusak dokular ve deri tek tek, adim adim kaplanarak portre tamamlanir.
Daha sonra iskeletin irksal özellikleri ile ilgili bilgiler degerlendirilerek; gözler, deri ve saç renklendirilir. Bu teknik kisinin gerçege yakin portresini verir. Sölen evinde, Karyali Prenses altin süslemeli uçusan elbisesiyle konuklari karsilamakta, nedimesi yonca agizli sürahiden sarap sunmakta lahidin basinda tütsü yakilmakta ve bir zamanlar kutsalligina inanilan altin küpeli, kahin yilan baliklari, dönemine ait unutulmus bir gelenegi tekrar yasatmaktadir. Anadolu’da her yil birçok kazi yapilmakta, yüzlerce mezar ortaya çikarilmaktadir. Buluntular, yasayan müzecilik anlayisiyla çok az müzede degerlendirilmektedir. Dünya müzeciliginde ilk defa, Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi, Karyali Prenses Salonu’nda, ziyaretçiyi zaman tünelinden geçer gibi 2400 yil önceye götürmekte ve tüm duyulara hitap ederek geçmisi yasatmaktadir.
M.S. 7.YÜZYIL
DOGU ROMA GEMISI
Sünger avcisi kaptan Kemal ARAS tarafindan 1958 yilinda bulunana dek gemi ve içindeki yük denizin dibinde kaldi. 1961-1964 yillari arasinda Pennsylvania Üniversitesinden Prof.Dr. George F.BASS baskanliginda Türk ve Amerikali uzmanlardan olusan bir ekip geminin kazisini yapti.Halen Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi Müdürü olan T. Oguz ALPÖZEN de bu ekibin bir üyesiydi.Kazi sonucu çikarilan eserler 30 yili askin bir süre Bodrum Kalesi’nde korundu.
Geminin kiç bölümü Bodrum Sualti Arkeoloji Müzesi ve INA uzmanlarinin çalismalariyla 1:1 ölçeginde yapildi.Dünya Müzeciliginde ilk kez gemi ve batik gemi bir arada sergilendi.
HALIKARNASSOS
Antik çagin en ünlü kentlerinden biri olan Halikarnassos M.Ö. 11. yüzyilda kurulmus olmalidir. Dor kolonistleri tarafindan kurulmus olmasina karsin Halikarnassos özellikle M.Ö. 5. yüzyil baslarinda tam bir Ion kenti görünümündedir. O çagda Kraliçe Artemisia tarafindan yönetilen sehir Perslerin tarafini tutuyordu. Salamis deniz savasinda Artemisia’nin gemisini yanlislikla batirmasina karsin olayi anlamayan Pers krali tarafindan ödüllendirilmistir.
M.Ö. 5. Yüzyilda Pers Satrabi Mavsolos Halikarnassos’u Karya Bölgesi baskenti yapmis ve halki üç büyük kentte oturmaya mecbur etmistir. Bu sehirler Halikarnassos, Myndos ve Theangela’dir. Mausolos’un 353 yilinda ölümünden sonra yerine karisi ve kiz kardesi Artemisia geçmis ve kocasi adina Dünyanin Yedi Harikasi’nden biri sayilan mezar anitini tamamlamistir. Artemisia’nin 35l yilindaki ölümünden sonra da kardesi Idrieus, onun da ölümünden sonra basa M.Ö.334 yilinda kiz kardesi ve karisi Ada geçmistir. En küçük kardesi Piksadaros’un Ada’yi Alinda’ya sürmesinden sonra satrap oldugu bilinmektedir. Büyük Iskender 334’te sehri ele geçirdikten sonra Ada’yi sehri yönetmek üzere geri çagirmistir. Bu çagdan sonra sehir M.Ö. 129’a kadar bagimsiz kalmis daha sonra da Roma’nin Asia Eyaleti’ne bagli küçük bir sehir olarak varligini sürdürmüstür. M.S. 14. yüzyilda kisa bir süre Türklerin elinde kalmis, 1402 yilindan sonra St. Jean sövalyelerine verilmistir.
Bodrum 1523 yilinda Kanuni Sultan Süleyman’in Rodos seferi sirasinda Osmanli Imparatorlugu’na baglanmistir.
HALIKARNASSOS TIYATROSU
Halikarnassos antik kentinin kuzeyinde yer alan ve nekropol olarak kullanilmis olan Göktepe’nin güney yamacina rastlamis, M.Ö. 4. yüzyila tarihlenen görkemli bir yapidir. Roma Imparatorluk Çagi öncesi tiyatrolarinin tüm özelliklerini tasimaktadir.Tiyatro 3 bölümde ele alinabilir.
1.Kavca
Oturma kademeleri ana kayaya atnali seklinde oyularak biçimlendirilmis ve üzeri mermerle kaplanmistir. Oturma siralari ortadan yatay olarak geçen bir yolla enine ikiye ayrilmistir. Alt bölüm saglam bir biçimde günümüze kadar gelmistir. Üst bölüm ise doga ve insanlarin yaptigi tahribat nedeniyle harap bir durumda-dir. Oturma siralari ayrica dikine 11 merdivenle 12 bölüme ayrilmaktadir. Bu yatay ve dikey geçisler tiyatronun dolup bosalmasinda kolayliklar saglamak üzere yapilmistir. Eldeki verilere göre alt bölümde 30, üst bölümde 25 olmak üzere toplam 55 sira bulunmaktadir. Bu özelligi nedeniyle tiyatronun 12000-13000 kisi kapasiteli oldugu düsünülebilir. Oturma bölümünün yarim daireden büyük olmasi erken çaglara tarihlendirilebilen bir yapi olmasini desteklemektedir.
2.Orkestra bölümü
Tiyatronun ortasinda yer almaktadir ve oturma siralari bölümüne uygun olarak yarim daireden daha büyük bir biçimde yapilmistir. Antik çagda oynanan oyunlari söyledigi sarkilarla ve bir çesit ka-reografi ile destekleyen koro orkestrada yer almaktaydi. Ortada oturma siralarinin hemen önünde yer alan sunak, Anadolu da ortaya çikmis bir tanri olan Dionysos’a yapilan sunular için konulmustur. Roma çaginin sonlarina dogru bu tip tiyatrolarda gladyatör dövüsleri ve vahsi hayvan dövüsleri yapilmistir. Burada da seyircileri dövüsçülerden ayiran korkuluk levha kalintilarini görmek olasidir.
3. Sahne Yapisi
Tiyatronun güney kisminda yer alir. At nali biçimindeki oturma bölümünün açik kismini kapatacak biçimde insa edilmistir. Dikdörtgen bir yapidir. Iki katli bir yapi oldugu ve orkestraya bakan kisminda bir sahne önü podyumu oldugu izlenebilmektedir. Bu bölümün arka tarafindaki duvar üzerinde oynanacak oyuna göre degisen portatif dekor levhalarinin asildigi oyuklar görülebilmektedir. Sahne yapisindaki kapilar oyunda yer alan oyuncularin ve protokolün kullandigi kapilardir. Sahne binasi ile oturma bölümü arasinda yer alan paradokslar yani girisler izleyicilerin giris ve çikislarina ayrilmistir. Tiyatro kazi ve onariminin tamamlanabilmesi için Bosav Vakfi’na tahsis edilmistir.
MAVSOLEION
Antik dünyanin bilinen 7 harikasindan biri olan Mavsoleion antik adi Halikarnassos olan Bodrum Ilçesi’nde bulunmaktadir. M.Ö. 350 tarihinde eskiden de mezarlik olarak kullanilan bir alanda Karyali Pers Satrabi Mavsolos tarafindan insaatina baslanmis, ölümü üzerine kiz kardesi ve ayni zamanda karisi olan Artemisia tarafindan bitirilmistir. Anit 105 mt. X 242 mt. boyutundaki bir teras üzerine yapilmistir. Antik çagda yasamis olan yazarlar bu anitin mimarinin Pytheos oldugunu yazarlar. Ayrica bu görkemli aniti süsleyen kabartmalarin da o dönemde yasamis olan en ünlü heykeltraslardan Leokhares, Bryakuis, Skopas ve Timotheos tarafindan yapildigi gene antik yazarlardan ögrenilmektedir.
Anitin temelleri yerli kayaya oyularak olusturulan yaklasik 5 mt. derinlikteki bir çukur içine açilmistir. Antik kaynaklara göre tepedeki basamakli çatisi ile birlikte yaklasik 50 mt. yüksekliginde olan anitin yukari kisminda dört yani çevreleyen 36 sütundan (9×11) olusmus bir sütun sirasi bulunmaktaydi. Tepede 24 basamakli bir çati en üstte de 4 atli 1 araba ve arabanin içinde de Mavsolos ve Artemisia’nin heykelleri yer almaktaydi. Çatinin en alt basamagi üzerinde koruyucu aslan heykelleri bulundugu belirtilmektedir. Sütunlar arasinda heykeller bulunan sütun sirasinin altinda yapinin gövdesi üzerine de ünlü Amazon Frizi yerlestirilmisti. Anitin tamami yesil tas bloklarla insa edilmis dis yüzü beyaz mermer ve mavimsi kireç tasiyla kaplanmistir.
Uzun yillar doga ve insan tahribatina karsin ayakta duran mezar aniti M.S. 1304 yilinda tüm Bati Anadolu’yu sarsan depremle yikilmistir. 1846’da Lord Stratford’un ve 1857-1862 yillari arasinda Newton’un sürdürdügü kazilarda ortaya çikan eserlerle 19. yüzyil baslarinda St. Jean Sövalyeleri’nin kaleyi yaparken duvarda kullandigi eserler Newton tarafindan Ingiltere’deki British Museum’e gö- türülmüstür. Frizinden iki orjinal parçada Mavsoleion aniti alanindaki müzede bulunmaktadir. 1966-1972 yillari arasinda Danimarka Aarhus Üniversitesinden Prof. Dr. Kristian Jeppesen baskanligindaki Danimarkali kazi kurulu burada bilimsel arkeolojik kazilari sürdürmüs ve simdi elimizde olan degerli arkeolojik bilgileri olusturmustur. Yine Prof. Dr. Kristian Jeppe-sen’in bilimsel ve maddi katkilariyla bu alanda küçük bir müze yapisi olusturulmus ve 1982 yilinda ziyarete açilmistir.
Müzenin kapali bölümünde Mavsoleion’a iliskin tüm ayrintili bilgilerin Mavsoleion’un tarihinin asamalarina ve günümüzde yapilan arkeolojik arastirmalarin evrelerini ve buluntularini izlemek olasidir. Yari açik kisimda halen British Museum’da bulunan friz kabartmalarinin alçi kopyalarini görmek mümkün olmaktadir. Ayrica bu bölümde bir kisim mimari ayrintilar da buluntular isiginda sergilenmeye çalisilmistir. Müze yapisinda önümüzdeki yillarda bir revizyon ve sergilemede yeniden düzenleme çalismalari planlanmaktadir. Bu çalismalar sonucunda orijinali British Museum’da bulunan tüm yontularin 1/1 kopyalari müzede sergilenebilecektir.
PEDASA
(GÖKÇELER)
Bodrum’un kuzeyinde yer alan Leleg yerlesmesi M.Ö. 6-5. yüzyillarda önemli bir merkezdir. Pedasa sur duvarlari ile çevrili kulelerle takviye edilmis tepede iç kalesi bulunan bir kent konumundadir. Dini bir merkez olan sehrin Athena tapinagi sur duvarlari disindadir. Pedasa çevresinde büyük bir mezarlik alani vardir. Burada gömülmek bölge halki için bir onur sayilirdi.
TELMISSUS
(GÜRECE)
Dini bir merkezdir. Apollon tapinagi ile ve kehanet ocagi olarak ünlüdür. Gürece köyü arkasindaki tepede kalan Leleg yerlesmesi Antik Telmissus olabilir. Bugün tepede bir kule ve çevrede gömütler göze çarpar.
TERMERA
(ASPAT-ÇIFIT KALE)
Antik yazarlar Termera’yi Kos Adasinin karsisinda olarak tanimlar. Asarlik tepesi olarak bilinen yerlesmede bir de iç kale bulunur. Sehir halki Mavsolos döneminde Hali-karnassos’a yerlestirilmistir.
SYANGELA
(ALA ZEYTIN)
Leleg yerlesmesi iç kale etrafi sur duvarlari ve kulelerle çevrilmistir. Halka açik yapilar, pazar yeri, meclis yapisi, hereon tapinak gibi saglam taslardan özenli yapilmis anitsal binalar vardir.
MINDOS (GÜMÜSLÜK)
Leleg kenti Mindos önce Bozdag dorugunda kurulmustur. Mavsolos tarafindan sahilde kurulan yeni Mindos büyük bir alana yayilmistir. Surlarla çevrili kentin korunakli bir limani vardir. Bizans çagi kilisesi ve suyun içinde kalan dalgakiran ile kule kalintisi bugün göze çarpan kalintilar arasindadir. M.Ö. 44’de Sezar’in katilleri Brutus ve Cassius Mindos’u karargah olarak kullanmislardir.
THIANGELA
Etrafi sur duvarlari ile çevrili bir Leleg kentidir. Mavsolos devrinde çevre halki burada yerlesmek zorunda kalmistir. O çagda sehir dikdörtgen seklinde düzgün bir plana uygun olarak yeniden insa edilmistir.
MADNASA
Türkbükü ve Gölköy’ün yukarisindaki tepenin dorugunda surlarla çevrili bir Leleg yerlesmesidir.
URANIUM (BURGAZKALE)
Dis sur duvarlari ve iki kule göze çarpar.
